Medya sahipliğinin çetrefilli “yeni medya” hâli

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Barış Gençyılmaz

Gazete ve TV kanallarının hangi holdinglerin uzantısı olduğu veya kaynaklarını nereden sağladıkları habercilik açısından önemlidir. Bir medya organının iktidar ve sermaye ilişkilerine göre haberlerin içeriği, aktarım dili, ekran süreleri vb. unsurlar değişebilir. Bu nedenle etik ilkelere sadık habercilerin bir gözü daima medyadaki sahiplik ilişkisinin üzerinde olmuştur^[1].

Yeni medyanın yeni olanakları

Türkiye’de faaliyet gösteren medya kuruluşlarının ilişki ağlarına odaklanan örneklerin bir kısmı da yeni medya ortamlarının sağladığı imkanlarla farklı bir değer kazanıyor. Bu konuda kapsamlı bir çalışma olan “Medya Sahiplik İzleme” (MoM)^[2] ya da açık kaynak verilerin toplanması ve görselleştirilmesine dayanan Mülksüzleştirme Ağları’nın araştırması^[3] özellikle haber takibi yapan yeni kuşaklar için çok daha açıklayıcı oldu.

Araştırmacı haberciliğe ilkesel olarak bağlı kalınarak yeni yöntemlerle yapılan bu çalışmaların verdiği ilham, bugünün “yeni medyası” sayılan ve gazetecilik açısından hala tartışmalı bulunan YouTube’taki mecra haberciliğinin analiz edilmesi gerektiğini gösteriyor. Çünkü yayın ortamları ve araştırmacının alet kutusu değişse de sahiplik yapısı ve ilişki ağının getirdiği çatışmalar büyük ölçüde aynı kalıyor.

Türkiye’de yayın yapan YouTube futbol kanallarının ilişki ağı haritası

İnteraktif olarak ulaşabildiğiniz bu araştırma dosyası, Türkiye’de “alternatif” mecralarda futbol haberciliği veya yorumculuğu yapma iddiasını taşıyan YouTube kanallarının ilişki ağını göstermeyi amaçlıyor. Verilerin tamamı açık kaynaklardan derlenmiş durumda. YouTube’da faaliyet göstermek için kurulan küçük sermayeli şirketlerin yanı sıra büyük sermayenin de alana yatırım yaptığı görülüyor. Ayrıca kanal ve şirketlerin kulüplerle kurduğu resmî/gayrıresmî ilişkiler de açık kaynaklardan ulaşılan bilgilerle ortaya seriliyor. Fakat kanalların, kulüplere olan yakınlığına göre yayın politikalarını ve içeriklerini belirlediğini iddia etmek şimdilik güç. Çünkü bu tespit, onlarca YouTube kanalının uzun saatlere yayılmış içeriklerini tek tek izleyerek karar vermeyi gerektirebilir. Ayrıca yorum ve analiz yapan isimlerin de geleneksel medyaya göre daha rahat iş değiştirebilmesi kanalların takibini zorlaştıran bir başka unsur. Yine de bazı kanalların sadece belirli bir taraftar grubunu hedefleyerek içerik üretmeyi amaçladığını eldeki verilerden görebiliyoruz.

“Mecra” haberciliğinin futbol hâli

Türkiye’de girizgahı klişesiz yapılamayan konuların başında futbol gelir. “Futbol asla yalnızca futbol değildir”, diyor Simon Kuper. Asla aksini iddia etmiyor ve “alternatif” futbol medyası da sadece futbol medyası değildir, demekle yetiniyorum. 2010’larda etkili olan Arap Baharı’nın ardından yeni medya ortamlarının kazandığı önem, bugün dijital mecralardaki faaliyetlerin de “düzeniçileşmesi ve anaakımlaşması” ile azaldı. Büyük sermayeler, önceleri ilgilenmedekileri “mecralara” yatırım yapmaya başladı ve geleneksel medyadaki ağlar yavaş yavaş buraya da taşındı. Futbol medyasının YouTube formu da bu değişimden ve yeniden eski ilişki ağına dönüş sürecinden ayrı kalamadı.

Başlarda geleneksel spor basınında yer bulması zor olan derin analizler, futbol veri çalışmaları, e-spor veya yeni nesil eğlence-spor temalı yayınlar gibi zengin içeriklerin yerini tekrar 3 büyük(belki daha çok Fenerbahçe ve Galatasaray) kulübü merkeze alan ve saha dışı tartışmaların, magazinel sürtüşmelerin körüklendiği programlar almaya başladı. Düzenli/düzensiz spor(ağırlıklı futbol) içeriklerini, maç önü ve maç sonu canlı yayınları takip ederken “özgün” videolar; çoğunlukla “bahis, yemek, pazarlama” sektörlerinden gelen sponsorların adıyla anılır oldu. Konuyla iligli “Dijitalleşen futbol medyası ve yozlaşma”^[4] yazısına bakabilirsiniz. Bu yönüyle, YouTube’da yayın yapan futbol kanallarının ekseriyeti için ideal biçimde “alternatif, bağımsız” spor medyası demek mümkün gözükmüyor.

Ağa bakış

Araştırmada; yayıncılık için sermaye sağlayan veya kanal kurucularının ticari adres gösterebilmek için kullandıkları 23 Çatı Şirket/Yatırımcı, bunlara bağlı 20 kurumsal/stüdyo yayını yapan kanal, bu ana kanallara çeşitli sebeplerle sonradan eklenmiş 7 yan kanal/uygulama ve 4 kişisel/ev-stüdyo ortamından yayın yapan kanal yer alıyor. Ayrıca kanal sahiplerinin doğrudan yorumcu olarak yer aldıkları 2 TV kanalı ve 2 dijital pazarlama ajansı bulunuyor. Noktalarla temsil edilen bu unsurların arasındaki bağlar da yine ilişki ağında takip edilebiliyor. Doğrudan veya dolaylı sermaye ilişkileri, doğrudan veya dolaylı kurumsal bağlar, ajans faaliyetleri ve en önemlisi 3 büyük futbol kulübüyle resmî/gayrîresmi yollarla kurdukları ilişkiler görülüyor. Şirket ve kanallara dair detaylar ve belgeler ekranın sağ tarafındaki açıklama ve referanslar kısmında yer alıyor.

Kanallarda konuk olarak içerik üretenleri tek tek takip etmek çok zor olduğundan burada daha çok kanal sahiplerinin diğer kanal ve şirketlerle ilişkisine yer verildi. Sürekli değişen sponsorluk anlaşmaları da ancak başka bir dosyada ayrıca ele alınabilir. Sermaye ağının kısmen çözümlendiği bu ilişki haritasında iktidar ağını analiz etmek ise kolay değil ancak önümüzdeki süreçte YouTube kanallarına getirilmek istenen RTÜK lisanslamasıyla^[5] farklı bir tabloya da şahit olacağız.

Kısacası bu araştırma dosyası; zenginleşiyor gibi görünerek çoraklaşan, derinleşiyor gibi görünerek sığlaşan YouTube futbol kanallarının durumunu anlama ve anlatma ihtiyacından doğdu. Ayrıca belli aralıklarla güncellenecek bir haber çalışması olarak canlı bir gazetecilik imkanı sunmasıyla kayıt altına alınmış oldu.

____________________

^[1] 26 Mayıs 2024, Faruk Bildirici, Türkiye’de medya sahipliğinin güncel halini paylaştı: https://bianet.org/haber/faruk-bildirici-turkiye-de-medya-sahipliginin-guncel-halini-paylasti-295762

^[2] https://turkey.mom-rsf.org/tr/

^[3] https://mulksuzlestirme.org/

^[4] https://www.newslabturkey.org/2023/11/07/dijitallesen-futbol-medyasi-ve-yozlasma/

^[5]https://mlsaturkey.com/tr/rtuekun-youtube-hamlesi-neyi-degistirecek-yayincilar-icin-ne-anlama-geliyor

Bu haber, Avrupa Birliği finansal desteği ile üretilmiştir. Haberin içeriği tamamıyla Barış Gençyılmaz’ın sorumluluğu altındadır ve hiçbir durumda Avrupa Birliği’nin görüşlerini yansıtmamaktadır.