Sanatsal özgürlüğümüz ne durumda?

Haber: Nazan Özer / İstanbul – Kapak Fotoğrafı: Depophotos

SÖZ Platformunun Ocak-Haziran Raporuna göre durum pek iç açıcı sayılmaz, çünkü bu dönemde şu ihlaller görüldü:  

“11 sansür, otosansür ve ceza verme yoluyla sansürleme olayı yaşandı. 

27 sanatçıya yönelen baskı, hedef gösterme, hakaret ve buna bağlı olarak gelişen tehdit ve saldırılar devam etti.

Özellikle kadın sanatçıların sahne aldığı konserlerin iptalleriyle aynı süreçte 14 etkinlik durduruldu.

Sanatçılara 37 dava açıldı.76 sanatçı sınır dışı kararlarına ve vize engellerine maruz kaldı.”

“İktidarın kültürel hegemonya kurma isteği”

SÖZ Platformu çalışanlarından gazeteci Haluk Kalafat bu tablo üzerindeki sorularımızı yanıtladı.

–Türkiye Sanat Özgürlüğünü İzleme Platformu nasıl ve ne amaçla ortaya çıktı?

Türkiye özgürlükler ve demokrasi açısından her geçen gün daha sorunlu bir ülke haline geliyor. Birçok sorunlu alan var, basın özgürlüğü, ifade özgürlüğü, çevre, engelli hakları, kadın hakları, çocuk hakları diye liste uzayıp gidiyor. Biz bu sorunlu alanlardan birini sanatsal ifade özgürlüğünü seçtik. Pandemi sürecini hatırlıyorsunuzdur, mekanların kapanması, sanat kurumlarının işleyemez hale gelmesi, emek açısından en kırılgan sektörün kültür sanat olduğunu göstermişti. Enstrümanını satan müzisyenler oldu çünkü yevmiyeyle çalışıyorlardı. Gelir kapıları olmayan sanatçılar için düzenlenen yardım kampanyalarını hatırlayın ya da intihar eden pek çok sanatçıları. Bu süreç sanat alanında ciddi sorunların olduğunu gösterdi, üstüne iktidarın ‘kültürel hegemonya’ kurma isteği eklenince bu alanda bizleri çok daha büyük sorunlar beklediğini düşündük. Nitekim 2022 yılı konserlerin, festivallerin yoğun olarak yasaklandığı bir yıl oldu. Sanatsal ifade özgürlüğü, sanatçıların özlük hakları, örgütlenme hakları konusunda birçok haber yapılıyordu. Ancak derli toplu bir arşivleme, raporlama ihtiyacı olduğunu gördük. Çalışmamızı bu çerçevede toparladık. Kısa adıyla SÖZ Platformu böyle hayata geçti. Haftalık ve aylık raporlar hazırlayarak kısıtlamaları takip ediyoruz. Sanatçıların yaşadıkları her türlü baskı, sansür, yasak ve hukuksuzluğu kayıt altına alıyoruz. Keyfi yasaklarla yok edilmeye çalışılan yaratıcı ifade özgürlüğünün korunması için yeni yollar arıyoruz. Bu konuda karar alıcılarla sanatçıları bir araya getirmek istiyoruz.

–Son genel seçim sonuçları, sizce sanatsal ifade özgürlüğünü nasıl etkiledi? Özellikle kadınlar ve LGBTİ+’liler açısından sonuçları neler olabilir?

Kadın ve LGBTİ+ hakları siyasi anlamda zaten iktidarın hedefindeydi. Siyasi baskı, hukuki yaptırımlarla sindirmeye çalıştığı bu mücadele alanlarını, kültürel ve sanatsal ifade özgürlüklerini de engelleyerek tamamen susturmaya çalışıyor. Kadınlar açısında şöyle bir durum göze çarpıyor: Kadın sanatçılar iktidarın muhafazakâr, köktenci İslamcı anlayışlara tehdit olarak görülüyorlar. LGBTİ+’lar ise muhafazakâr yapının haricinde milliyetçilerin de hedefi halinde. Bu iki toplum kesimine şiddetli bir baskı uygulanıyor. 2023 seçimleri öncesi AKP özellikle LGBTİ+’lara karşı yürüttüğü nefret söylemi ile toplumun milliyetçi muhafazakâr kesiminin oylarını aldı. Seçimi kazanmasının ardından bu hamlesini, siyasi çıkarı için sürdürmesi sürpriz olmadı. Onur ayı boyunca hemen hiçbir etkinliğe izi verilmedi mesela. Halen ‘şu müzisyen LGBTİ+ destekçisidir’ denilerek hedef gösteren güç odaklarının propagandaları, yasaklama için yeter sebep olarak görülüyor.

-Bundan sonraki süreçte sanat özgürlüğüne dair öngörünüz var mı?

2023 yılının ilk altı ayı için raporumuzu Temmuz ayı başında yayınladık. Ortaya koyduğumuz rakamlar durumun hiç de iç açıcı ilerlemediğini gösteriyor. 14 etkinlik yasaklandı, Ocak – Haziran arasını kapsıyor bu rapor. Yani açık hava etkinliklerinin yoğun olmadığı bir mevsimden bahsediyoruz. 2022’nin ikinci altı ayında 51 konser ve etkinlik yasaklanmıştı.  

Sanatçılara açılan 37 dava görülmüş. Bunlar süren davalar. RTÜK ve Muzır Kurulu kararıyla 11 sanatçı ya da sanat eseri sansürlenmiş. 27 sanatçı hedef gösterilmiş ilk altı ayda. Burada hedef gösteren kişi ya da kurumun siyasi ya da idari bir gücünün olup olmadığına bakıyoruz. Yoksa böyle bir gücü olmayan ‘aktrol’ olarak adlandırdığımız yapıları hedef gösterme faaliyeti daha yoğun tabii. Bu bir sorun değil mi? Tabii ki sorun, iktidarın sanatçının özgürlüğünü kısıtladığı, haklarını gaspettiği bir yerde, bu tür saldırgan grupların oluşması ayrıca bir sorun. 

-Elimizdeki veriler ve geçmiş yıllardaki deneyimlerimiz bize önümüzdeki dönemde bir iyileşmenin  olasılığının çok düşük olduğunu söylüyor…Sanatçıların ya da sanatsever insanların engellemelere, kısıtlamalara karşı nasıl bir yol izlemesini önerirsiniz?

Sanat var olduğu sürece onu engellemeye çalışan güçler olagelmiş, sanat ve sanatçı her zaman sözünü söylemek için bir yol bulmuş. Yine öyle olacak. Zaten sanatçılar bildikleri doğruları söyledikleri ve karşılarında baskıcı bir yönetim olduğu için bizim raporlarımızdaki sayılar yüksek çıkıyor. Demek istediğim sanatçılar sözünü söylemekten geri durmuyorlar. 

Hedef gösterilen Cem Adrian

SÖZ raporunda da yer verilen hepimizin izlediği kısıtlamalardan bazıları şöyle:

Yozgat Sarıkaya Belediyesi Yaz Konseri kapsamında sanatçı Cem Adrian ve Tuğçe Kandemir’in sahne almasına karar verdi. Konser afişi hazırlattı.6 Ağustos tarihinde gerçekleşecek olan Cem Adrian konseri, AKP eski Ankara  Belediye Başkanı Melih Gökçek’in hedef göstermesi üzerine iptal edildi. 

Gökçek twitinde ‘İnanamıyorum ama merak etmeyin. Buna müsade etmeyecek sorumlu yiğit insanlar var. Yarını bekleyin inşallah’ dedi. Bu hedef göstermenin üzerine MHP’li Yozgat Sarıkaya Belediye Başkanı Ömer Açıkel ‘6 Ağustos’ta yapacağımız Cem Adrian konseri organizasyon firması ile yaşadığımız maddi anlaşmazlık nedeniyle iptal edilmiştir’ açıklamasında bulundu. Açıkel iptal olan konser tarihinde ülkücü camiaya yakınlığıyla bilinen Ahmet Şafak’ın sahneye çıkacağını açıkladı.Belediye Başkanı Açıkel’ın açıklamasından sonra Melik Gökçek ‘O yiğit insan müdahale etti. Konser iptal edildi. O yiğite teşekkür ediyoruz’ paylaşımında bulundu.  

Mosso’yu linçe, Başkan’ı istifaya götüren konser  

Haziran başında radyo ödülleri sırasında Melek Mosso “Ben bu ödülü yüzyıllardır bu toplumda bu dünyada ötekileştirilen, kıyafetleriyle kahkahasıyla kadın olmanın verdiği her şeyle ittirilen katledilen tüm kadınların ruhlarına armağan ediyorum. Şunu belirtmek isterim ki size sesimiz hiçbir zaman kısılamayacak. Kimse beni susturamayacak, konuşmaya ve şarkı söylemeye devam edeceğim” şeklinde konuştu. 

Bu açıklama sonrası sosyal medya üzerinden Mosso’nun 11 Haziran’daki Tekirdağ Kiraz Festivalindeki konserinin iptal edilmesi için baskı oluşturulsa da Mosso konserini yaptı. Tekirdağ Süleymanpaşa ilçesinde düzenlenen festivalde AKP’li Süleymanpaşa Belediye Başkanı Cüneyt Yüksel de sahnede yer aldı. Konserden sonra başkana tepkiler yükseldi. Hedef alınan başkan Cüneyt Yüksel görevinden istifa etti. 

Konser iptalleri ne ilk ne de son 

Bir derginin ödülünü alan Melike Şahin konuşmasında “Bu topraklarda bir gün kimi sevdiğimiz, kimi öptüğümüz neremizi açtığımız, neremizi örttüğümüzle yargılanmadığımız, linçlenmediğimiz sadece insan olduğumuz için yan yana durmaktan dayanışmaktan gelen mutluluğu tadabildiğimiz günler gelecek, buna inanıyorum” dedi.

Aynı törende konuşma yapan müzisyen Mabel Matiz “Ödülümü uzun yıllardır her türlü baskı ve sınırlandırmaya rağmen kendilerini cesurca inatla ortaya koyan, varlıklarını korkusuzca haykırmaya devam eden ve bu cesaretleriyle bana çok büyük ilham olan Türkiyeli LGBTİ+’lara ithaf ediyorum” açıklamasında bulundu.

 19 ve 30 Haziran’da Denizli’de gerçekleşecek konserleri Denizli Büyükşehir Belediyesi tarafından iptal edildi. Denizli Büyükşehir Belediyesi AKP’li Osman Zolan tarafından yönetiliyor.

Cannes’da ödül aldı, Kültür Bakanlığı kutlamadı

Oyuncu Merve Dizdar, Nuri Bilge Ceylan’ın yönettiği Kuru Otlar Üzerine filmindeki rolü ile en iyi kadın oyuncu ödülünü aldı. Mayıs ayında gerçekleşen törende Dizdar, filmdeki kadın karakter (Nuray) üzerine varoluşu üzerine mücadele veren, kendisine layık görülene boyun eğmeyen kadınlar üzerine aldığını belirtti. Dizdar Cannes’da en iyi kadın oyuncu ödülüne layık görülen ilk Türk kadını olarak da tarihe geçti.

Kültür ve Turizm Bakanlığı, Merve Dizdar’ın bu başarısını adeta yok saydı, herhangi bir platformda kutlama yayınlamadı.

“Beni öldüremezsin/ Sesim, sazım, sözüm var benim”

Geçtiğimiz yıl Sezen Aksu’nun 5 yıl önceki albümünde yer alan şarkısının sözleri muhafazakar çevrelerce gündeme getirilerek, tepki konuldu, evinin önünde protestolar bile yapıldı. Şarkıda yer alan “Binmişiz bir alamete, gidiyoruz kıyamete…Selam söyleyin o cahil Havva ile Adem’e” sözler nedeniyle Aksu’ya “dini hassasiyetlere hakaret ettiği gerekçesiyle” dava açıldı.

Cumhurbaşkanı Erdoğan, Aksu’yu ima ederek, “Hazreti Adem efendimize kimsenin dili uzanamaz, dillerini kopartırız” dedi, ancak gelen tepkiler üzerine o sözlerini, “açıklamamın muhatabı Sezen Aksu değildir” diyerek geri aldı.

Sezen Aksu tepkiler devam ederken yeni yazdığı ‘Avcı’ isimli şarkının sözlerini paylaştı:

“Sen beni üzemezsin/ Zaten çok üzgünüm/ Nereye baksam acı/ Nereye baksam acı/ Ben avım sen avcı/ Vur bakalım….

“Sen beni sezemezsin/ Dilimi ezemezsin/ Nereye baksam acı/ Nereye baksam acı/ Kim yolcu kim hancı/ Dur bakalım…

“Beni öldüremezsin/ Sesim, sazım, sözüm var benim/ Ben derken ben herkesim”

Cumhurbaşkanı Erdoğan ne demişti? Sanat çevreleri, yaşanan ortamda zaman zaman Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın kullandığı “Dindar nesil yetiştireceğiz. Muhafazakar demokrat partisi kimliğine sahip bir partiden ateist bir gençlik yetiştirmesi beklenemez” şeklindeki sözlerin payı olduğunu dile getiriyorlar