Haber: Ahmet Çağatay Bayraktar

Kahramanmaraş’ın Pazarcık ilçesi merkezli iki büyük depremin ardından 11 ilde enkaz kaldırma çalışmaları devam ediyor. Yıkılmış, yıkılacak, hasarlı yaklaşık 300 bin yapının arasında iki bina ayakta kaldı ve depreme dayanıklılığın simgesi oldu. Hiç hasar almayan Kahramanmaraş İnşaat Mühendisleri Odası şube binası ve Adıyaman’daki Kommagene Kültür Merkezi afetin merkezindeki örnek yapılardı.

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Yapı İşleri Genel Müdürlüğü’nün hazırladığı raporda 11 ildeki 717 bin 614 binadan 198 bini az veya orta hasar alırken, 90 bini acil yıkılacak, ağır hasarlı ve çökmüş olarak belirlendi.

“Sadece projeye uyduk”

2007 yılında inşa edilen Kahramanmaraş İnşaat Mühendisleri Odası binası hakkında bilgi veren Oda Başkanı Ökkeş Buğra Dalkıran, şube binasının kamu binaları arasında bir ilk olabileceğini belirterek, “Oda binamız 2007 deprem yönetmeliğine göre yine oda üyelerimizden biri tarafından projelendirildi. 2012 yılına kadar Kahramanmaraş’ta yapı denetim sistemi olmadığı için tüm statik projeler, oda vizeleri yapılıp oda bünyesinden incelenir, onaylanır belediye onayına bu şekilde sunulurdu. Dolayısıyla oda binamızın projeleri de sanki bir projeymiş gibi oda bünyesinde üçüncü bir kişi tarafından incelendi, denetlendi. Belki birçok kamu kuruluşunda bile yapılmamış kendi statik projesinin kontrolünü kendisi yaptırdı. Binanın zarar görmemesinde en büyük etken mevcut zemin şartlarının dikkate alınması. Yer altı suyu drenajının uygun tahliyesi yapıldı. 4 kat olarak tasarlanan binanın temel ve taşıyıcı sistemleri de projeye uygun şekilde yapıldı” dedi. Şube binasının çevresindeki binaların 8 ve 10 katlı olmasına rağmen hiçbir zemin iyileştirmesi yapılmadan inşa edildiğinin altını çizen Dalkıran, “Oda binasının inşasında sadece mevzuatlara uyduk, projeye harfi harfine uyduk, denetimler de buna dahil. Oda binamızın yakınındaki yüksek katlı yapıların inşasında ise herhangi bir zemin iyileştirilmesi yapılmadı” diye belirtti. Dalkıran, oda binasında herhangi bir yapısal sorun bulunmadığını kaydetti: “Yan binaların enkazlarından ötürü birkaç duvarda hasar var ilerleyen günlerde tekrar hasar tespitlerimizi yapacağız.”

Odaların denetim hakkı engellendi

İnşaat odalarının yapı denetimindeki haklarının elinden alındığı kaydeden Dalkıran, “2011’e kadar odalarda proje vizeleri yapılır belediyeden ise sahada demir kontrolleri için vizeler yapılırdı. 2012 yılında itibaren tüm denetimler yapı denetim kanunu kapsamında özel denetim firmalarına devredildi. Yapı denetim firmaları ile müteahhitler arasındaki ilişki satıcı-müşteri ilişkisine dönüştü” şeklinde konuştu.

“Yetkilileri uyarmıştık”

Deprem öncesinde gerekli önlemler alınması için çaba sarf ettiklerini ekleyen Dalkıran, “Düzenlediğimiz panel ve çalıştaylarda depreme karşı önlem alınması gerektiğini söylemiştik. Yerel ve ulusal medya kuruluşlarına da bu konuyla ilgili birçok demeç vermiştik ama maalesef çabalarımız yönetimlerin ilgisizliği nedeniyle sonuçsuz kaldı” diye belirtti.

“Olması gereken binanın yıkılmaması”

Adıyaman’daki  Kommagene Kültür Merkezi de depremin ardından yıkılmayarak örnek olarak gösterilen binalardan biri oldu. “Aslında olması gerekeni yaptık” diyen binanın mimarlarından Sinan Erbuğ, “Binanın sağlam kaldığı haberinden sonra birçok meslektaşımız bizleri arayarak tebrik etti. Doğrusu bunu biraz üzücü buluyorum. Çünkü bir mimarın binası yıkılmadı diye tebrik edildiği bir dönemden geçiyoruz. Zaten bir binanın yıkılmaması lazım. Uzun zamandır mimarların inşaat sektöründe adı yok. Projelerde mimarlardan önce müteahhitlerin adı anılıyor. Türkiye’de mimarın kıymeti kalmadı. Kamu binalarının inşasında mimarlardan feragatname isteniyor. Bu da mimarların yetkilerini kullanamamasına yol açıyor” şeklinde konuştu.

Denetim eksikliği yıkıma yol açıyor

Kültür merkezi binasının ayakta kalmasındaki temel etkeni açıklayan Erbuğ, “Binanın tasarımında, zemin iyileştirmesinde ve inşasında yaptığımız tek şey yönetmeliklere uymak oldu. Türkiye’deki genel sorun uygulanan projelerin denetlenmemesi, yönetmeliklerin uygulama aşamasında denetim yapılmıyor. Proje bedellerinin düşük olması, denetimi liyakatli kişilerin yapmaması da güvensiz binaların yapılmasına neden oluyor” dedi.

Nitelikli yapı hayat kurtarıyor

Kültür merkezinin projesinde ODTÜ de yer aldı. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Neriman Şahin Güçhan’ın başkanlığındaki Kommagene Nemrut Yönetim Planı’nda yer alan Kommagene Kültür Merkezi, il halk kütüphanesinin yerine inşa edilerek Eylül 2022’de açıldı. Proje hakkında bilgi veren Güçhan, “Daha önceki il halk kütüphanesi oldukça güzel tasarlanmış, modern bir yapı olmasına rağmen deprem yönetmeliğine uygun değildi. Yönetmelikte deprem güçlendirme maliyeti binanın toplam maliyetinin yüzde 50’sini geçtiğinde binanın yıkılıp yeniden yapılması gerekiyor. Nemrut Dağı Kültür Rotası’nda Kommagene’yi tanıtmak için yapılacak kalıcı sergiyi eski kütüphanede sergileyemeyeceğimiz ortaya çıkınca Kommagene Kültür Merkezi’nin tasarım ve yapım süreci başladı. Yapının zemin ve bodrum katlarında kültür rotasını tanıtan bir interaktif sergi bulunuyor. Bunun dışında öğrenci ve araştırmacılar için geniş bir kütüphane yer alıyor” dedi.

Binanın sağlam olmasını, temelinden denetimine her aşamada yönetmeliğe uyulması olarak açıklayan Güçhan, “Projenin tasarımından denetimine yer alan her arkadaşımız alanında uzman, hepsi koordineli bir şekilde çalıştı. Bu bina da yönetmeliklere uyulduğu sürece nitelikli yapının insan yaşamını nasıl koruduğunun önemli bir göstergesi oldu” şeklinde konuştu.

Eylül 2022’de açılan Kommagene Kültür Merkezi, 2015 yılında projesine, 2020 yılında da inşaatına başlandı. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın AB fonuyla inşa ettiği yapının ihalesi de AB mevzuatına göre yapıldı. Adıyaman Valiliği adına kontrolünü de Kommagene Nemrut Alan Başkanı Onur Yıldız, müşavirliğini Nezih Alataş, tasarım ve projelendirmesini mimarlar Yavuz Özkaya ve Sinan Erbuğ yaptı.

TOKİ’ler de örnek gösterildi

TOKİ bugüne kadar Kahramanmaraş’ta 5 bin 545, Hatay’da 8 bin 18, Osmaniye’de 3 bin 323, Malatya’da 20 bin 605, Şanlıurfa’da 17 bin 261, Diyarbakır’da 20 bin 912, Gaziantep’te 27 bin 947, Adıyaman’da 7 bin 65, Adana’da 21 bin 154, Kilis’te ise bin 929 olmak üzere toplam 133 bin 759 konut inşa etti. Depremin yaşandığı illerde yapılan TOKİ konutlarında da herhangi bir yıkım yaşanmaması, doğru inşaat tekniklerinin kullanılması konusunda örnek olarak gösterildi. Radye temel, deprem anında yapıyla birlikte hareket ederek yapıda hasar oluşmasını engelliyor. TOKİ binalarında tünel kalıp taşıyıcı sistem, yüksek beton dayanımı gibi depreme dayanıklı teknikler kullanılıyor.