“Altın Sarısı” Şemdinli tütünü, altınla yarışıyor

2

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Tütün üretimi, yüzyıllardır Hakkâri’de vazgeçilmeyen bir uğraş. Üretim süreci oldukça meşakkatli olan, çok titiz çalışılması gereken tütün yetiştiriciliği hâlâ bir gelenek olarak devam ediyor. Hakkâri’nin Şemdinli ilçesi, ılıman iklimi ve bereketli toprağında yetişen birçok tarımsal ve hayvansal ürünüyle bilinir. Bal, ceviz, üzüm gibi ürünlerin yanında ilçenin en fazla bilinen tarımsal ürünü; altın sarısı rengi, kendine has kokusu ve hoş içimiyle Türkiye’nin en kalitelilerinden olan Şemdinli tütünüdür.

Şemdinli’de tütün, tarihçesi net olarak bilinmemekle birlikte çok eski tarihlerden beri hem ticari bir mal olarak hem de kapalı ekonomi kapsamında ihtiyacı karşılamak için ekiliyor. Osmanlı Sarayının tütün ihtiyacının Şemdinli’den karşılandığı birçok kaynak tarafından belirtiliyor. Geçmişte ünü Osmanlı saraylarının yanı sıra İran ve Irak gibi komşu devletlere yayıldı. Şemdinli tütünü bugün de en fazla tercih edilen tütünler arasında yer alıyor ve fiyatıyla neredeyse altınla yarışıyor.

Tütün, Şemdinli’nin birçok köyünde yetiştirilirken en fazla tercih edilen tütün Evliyan (Tütünlü), Bêzelê (Aktütün) ve Bêgoz (Boğazköy) köylerinde yetiştiriliyor. Bu köyler dışında Şapatan (Altınsu) ve Meleyan (Erdemli) köyünde de tütün yetiştiriciliği yapılıyor. En çok talep gören tütün olan Evliyan tütününün fiyatı geçen yıla göre yüzde yüz artarak, 750-800 TL’ye ulaştı. Geçen yıl kilogram fiyatı 400 TL civarında olan Evliyan tütünü, İran ve Irak’ta 200 dolara kadar da alıcı bulabiliyor. Evliyan tütününden sonra en çok tercih edilen Bêzelê (Aktütün) ve Bêgoz (Kayacık) tütünleri de 600 TL’ye satılabiliyor. Hakkâri’de Şemdinli tütünün durumunu, neden tercih edildiği eken, kullanan ve satan esnaf ile konuştuk.

Şemdinli’ye bağlı Altınsu köyünde yaşayan ve uzun yıllar tütün ektikten sonra ilçe merkezinde açtığı işyerinde tütün satan esnaf Adıl Oğuz, Şemdinli tütününün kalitesini, ekiminin geleneksel yöntemlerle yapılmasına bağlıyor. İlçenin iklim ve toprağının tütün ekimi için çok uygun olduğunu anımsatan Oğuz, Şemdinli’deki tütün üreticilerinin yerli tohum dışında tohum kullanmayarak Şemdinli tütününün kalitesine koruduklarının altını çizip şunları söyledi:

“Kendimi bildim bileli tütün içerim ve bugüne kadar Şemdinli tütününden başka hiçbir tütün kullanmadım. Eskiden, ben de köyümde tütün ekerdim. Ama buna rağmen Evliyan köyünde yetişen tütünü içerdim. Evliyan’da yetişen tütün, hem renk olarak hem de tat olarak çok farklı. Kendi işyerimde en çok sattığım tütün de Evliyan ve Bezelı tütünüdür. Her iki köyde ekimi yapan köylüler, tütünlerinin kalitesi bozulmasın diye hâlâ eski yöntemlerle tütün ekiyor ve hiçbir zirai ilaç kullanmıyorlar.”

Sigara zamları tütüne olan ilgiyi artırdı 

Hakkâri Yüksekova’da bulunan işyerlerinde tütün satışı yapan Emrah Tekçi adlı esnaf son yıllarda sigaraya üst üste yapılan zamlardan sonra sigara tiryakilerinin tütüne yöneldiğini belirtti. Aynı işyerinde çalışan Cahit Rençber ise, diğer tütünlerden farklı olarak Şemdinli tütünün kendilerine yaprak olarak geldiğini ve yaprakları kendilerinin geleneksel yöntemlerle kıydıklarını anlatıp sözlerini şöyle sürdürdü:

“Bu işyerini 5-6 yıl önce açtık ve her türlü tütün satışı yapıyoruz. Bitlis, Adıyaman tütünlerinin yanında Hakkari’nin farklı köylerinde yetişen tütünleri de bulunduruyoruz. En çok tercih edilen Şemdinli tütününü herkes içemiyor. Çünkü talep çok fazla ve bu yüzden fiyatı yıldan yıla katlanarak artıyor. Artık Şemdinli tütününü kilogram olarak değil gram olarak satıyoruz. Son yıllarda insanların alım gücü azaldığı için birçok müşterimiz bütçesine göre daha ucuz olan tütünlere yöneldi. Hakkâri merkeze bağlı Rımkê köyünde yetişen tütünün fiyatı daha ucuz olduğu için bu tütünü tercih eden müşterilerimiz oluyor. Ama yine de halen en çok tercih edilen tütün Şemdinli tütünüdür.”

Pahalı ama organik

Hakkâri’nin Yüksekova ilçesinde çiçekçilik yapan ve 10 yıldır aralıksız Şemdinli tütünü kullanan Süleyman Dayan ise pahalı olmasına rağmen bu tütünü tercih etme nedenini şöyle açıklıyor:

“Yaklaşık 15 yıldır sigara kullanıyorum. Ancak son 10 yıldır tütüne yöneldim ve Şemdinli tütünü dışında hiçbir tütün içmiyorum. İçimi güzel ve en önemlisi ne içtiğimi biliyorum. Şemdinli’deki tütün ekicilerinin, zirai ilaç ve katkı maddesi kullanmadığını biliyorum. Buna ek olarak tütün elektrikli makinelerle değil elle kıyılıyor. Bu yıl kıyılmış tütünün fiyatı 800 TL civarında. Paket sigaralardan çok daha ucuza geliyor. Hem ne içtiğimi biliyorum hem de ekonomik olarak kazançlı çıkıyorum. Şemdinli tütünü, pahalı ama organik olduğuna inandığım için başka tütün içmiyorum.”

Şemdinli tütününün çoğu il, hatta ülke dışına satılıyor

Çocuk yaşlarda tütün içmeye başlayan ve uzun yıllar boyunca Şemdinli tütününden başka bir tütün içmeyen 50 yaşındaki Galip Geylan, şimdiye kadar hiçbir sağlık problemi yaşamamasının nedenin Şemdinli tütününün organik olmasına bağlıyor. Kendisi de geçmişte tütün üreticisi olan Geylan Şemdinli tütünü ile ilgili şunları söylüyor:

“Eskiden kendi köyümüzde ihtiyacımız için tütün ekerdik ve kendi tütünümüzü içerdik. Hem zevkli hem de kültürel bir faaliyetti. Biz tütün ekimini, hep dedelerimizden, babalarımızdan öğrendiğimiz şekliyle, geleneksel yöntemlerle yapardık. Bildiğim kadarıyla Şemdinli’de şimdi de eski yöntemlerle tütün ekimi yapılıyor. Bizim köyde tütün ekimi yapanların sayısı çok azaldı ama diğer bazı köyler bu işe devam etti. Onların toprağı, suyu bu işe daha uygundu ve tütünleri de daha kaliteliydi. Özellikle Evliyan tütünü çok tutuluyor.  Bu tütünün il içinde ve il dışında özel içicileri var. Her yıl hasat mevsimi başladığında, önceden sipariş verip en iyi harmanları satın alıyorlar. Yani Şemdinli’nin en iyi tütününün çoğu il, hatta ülke dışına satılıyor. Bu talep doğal olarak tütünün fiyatını artırıyor ve biz de daha ucuz olan tütünlere yöneliyoruz. Şemdinli’nin ucuz tütünü bile diğer tütünlere göre çok kaliteli ve sağlıklı.”  

HABER : MUHAMMET EMİN SARI / HAKKARİ – ARAŞTIRMA YAZISI