Türkiye medyası İran’da 22 yaşındaki Mahsa Amini’nin ölümünü fark ettiğinde İran’da eylemler başlamıştı bile. Ama ilk haberlerin çoğunda “şüpheli bir ölüm” gibi sunuluyordu. Sözcü’de ise ilk gün “Başını tam örtmedi diye döve döve öldürdüler” başlıklı haberde genç kadının cinayete kurban gittiği net bir dille aktarılmıştı. Aynı şekilde Cumhuriyet’te de Zülal Kalkandelen birinci sayfaya da alınan “Ahlak polisi öldürdü” başlıklı yazısında “din polisi”nin cinayet işlediğini anlatmıştı.

1961 yılında “Dokuz Gazete Patronu”, gazetecilere yeni haklar getiren 212 sayılı Basın Kanunu ile Basın İlan Kurumu kurulmasına ilişkin yasanın yürürlüğe girmesine tepki olarak üç gün gazete çıkarmama kararı almışlardı. Bunun üzerine gazeteciler, Akşam, Cumhuriyet, Dünya, Hürriyet, Milliyet, Tercüman, Vatan, Yeni İstanbul ve Yeni Sabah patronlarının bu kararını protesto ederek, halkın gazetesiz kalmaması için de “Basın” adlı bir gazete çıkarmışlardı.

Hürriyet yönetimi bu kadar ağır suçlamalar karşısında suskun kalamaz, üç maymunu oynayamaz. Harekete geçerek araştırmak ve sonucuna göre gereğini yapmak zorunda. En azından “güvenilirliği” hâlâ önemsiyorlarsa okurlarına samimi bir açıklama borçlular.

Siyasi iktidar, alternatif medyayı mali olarak zapturapt altına almış durumda. Kamunun ilan ve reklamlarından pay alamamaları bir yana özel şirketlerin bu medya kuruluşlarına reklam vermesi bile engelleniyor. Alternatif medya mali olarak nasıl ayakta kalacak? Halkın haber alma hakkı adına yaşaması gereken alternatif ve eleştirel medya için hayati önemde bir soru bu. Varlık yokluk sorunu.

Kamuoyu araştırmalarının toplumun nabzını ölçmek için mi yapıldığı, yoksa kamuoyunu yönlendirmenin mi amaçlandığı şüpheli hale gelebiliyor.

Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın yurtdışı gezilerin dönüşünde uçakta düzenlediği basın toplantılarının fotoğrafları, aynı zamanda siyasi iktidarın medya vitrini. Erdoğan’ın gözde gazetecileri ve gözden düşenleri o fotoğraflarla cümle aleme ilan ediliyor.

Doğru gazetecilik, kimseyi suçlamadan önce iki tarafın açıklamalarını ve uzman görüşlerini okura ulaştırmak; sonra da gerçeğin açığa çıkması için önyargısız biçimde çaba harcamak; fail kim olursa olsun açıklamaktan, üzerine gitmekten korkmamaktır.

Yaygın medyada vejetaryenlik ve veganlık hakkında bilgi eksikliği ve kötü gösterme çabası gözleniyor. Haberlerde 'otçul'luk ile 'vejetaryenlik' de karıştırılıyor.

Zafer Arapkirli’nin sosyal medyada vurguladığı gibi, biz gazeteciler asıl olarak “Yatak odalarını değil yönetim kurulu odaları ya da başka mahfillerde çevrilenleri” merak etmeliyiz. Kriterimiz, görüntülerdeki kişilerin partisi değil, özel hayat alanı ve kamu yararı olmalı.

Nijerya’daki saldırı bir kiliseye değil de camiye yapılmış olsa medyanın ilgisi daha da farklı olurdu. Çünkü Türkiye’de medyanın başka ülkelerdeki saldırılarla ilgili haber kriterlerinden biri de saldırıların Müslümanlara ve camilere yönelik olması. Özellikle iktidar medyası, camilere yönelik saldırıları ve Müslümanlara baskıları geniş biçimde haberleştiriyor; sürekli İslamofobi tehlikesine dikkat çekiyor.

20 gazeteci apar topar gözaltına alınıp sekiz gün tek soru sorulmadan emniyette tutuldu. Aydınlık ile Yeni Şafak 16 gazeteciye “terörist” muamelesi yapılmasını meşrulaştırmaya çalıştı. Hem de bu haberlerde hüküm kuruldu, gazeteciler yargılanmadan suçlu ilan edildiler

Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, ne zaman başka bir ülkenin cumhurbaşkanı, başbakanı ile görüşse haberler, genellikle Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı açıklaması ya da “bilgilendirmesi”ne dayanıyor. Her görüşmede Erdoğan’ın mevkidaşı karşısında baskın çıktığını anlatan yeni bir öykü yazılıyor.

Haberlerde muhabir imzası olmaması önemli bir gösterge. Hürriyet muhabirleri, ilgili kişilerle görüşmüş olsa habere imza konurdu. Olmadığına göre geriye tek olasılık kalıyor; hazır metin gönderilmiş olması! Hürriyet, iktidar mensuplarının gönderdiği hazır metinleri yayımlamaya alışmışa benziyor. Halkla ilişkiler metinlerini gazetecilik içeriği gibi yayımlayıp okuru yanıltıyorlar.

Cumhurbaşkanı Erdoğan ve AKP’nin tüm sözcüleri gibi Hulusi Akar da gazetecilerle buluşmalarında eleştiren, sorgulayan, didikleyen sorularla karşılaşmıyor.

“Seçilmiş gazeteciler”in davet usulüyle, harcamaları karşılanıp, ağırlanarak siyasetçileri izlemeleri gibi gazeteciyi PR’cı konumuna indirgeyen yöntem artık terkedilmeli.

Siyasetin yönlendirdiği yargı hukuktan ne kadar uzağa düştüyse, iktidarın kontrolü altındaki gazeteciler de adaletten, haktan o kadar koptuğunu bir kez daha gözler önüne serdi. Onlar için gazeteciliğin gereklerinden söz etmenin bir anlamı da yok.

Haber programlarına izleyicinin haberden farkını ayırt edemeyeceği şekilde “tanıtım söyleşileri” konulması etik açıdan yanlış. Öncelikle izleyiciyi kandırmak anlamına geliyor. Kanalların haberciliğine zarar verdiği gibi, güvenilirliğini de zedeliyor.

Haberlere tarafgir gözle bakan gazetecilik, basın ve ifade özgürlüğüne, demokrasiye zarar verir.

Van'a geziye giden gazeteciler sigara tekellerinin sözcülüğünü yaptılar. Geziyi Philip Morris’in organize ettiğini gizleyerek okuru da kandırmış oldular.

Cezayir’e geziye götürülen gazeteciler Fuat Tosyalı’ya “Varlık Fonu Yönetim Kurulu üyesi olmanıza rağmen fona bağlı şirketlerden ihale almanız ahlaki mi?” diye sormamış, soramamış. “Hanut” gezileri gazeteciliğe zarar veriyor.

Gazetecinin içinde olduğu bir reklamın yayında olması, onun bağımsızlığına ve tarafsızlığına gölge düşürür.

Gazeteci, “savaşın savaşmayan tarafı” olduğu takdirde insana ve barışa katkıda bulunabilir. Askerî üniforma giymek, eline silah almak, taraflardan birinin sembollerini üzerinde taşımak gazeteciyi “savaşan taraf” konumuna sokar.

Savaşın ilk kurbanı yine gerçekler oldu.

Gazeteci Güngör Arslan, öldürüleceğini bile bile kentte dönen karanlık işler, ihaleler hakkında bildiklerini yazmaktan geri durmadı.

MEDYA OMBUDSMANI /Faruk Bildirici