Freelance çalışma: Konforlu mu, güvencesiz mi?

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Berfin Şengil / Kapak Fotoğrafı: DepoPhotos

Serbest çalışma anlamına gelen, çalışanın çalışma ortamı ve saatlerini dilediğince ayarladığı “freelance”, 2020 yılındaki pandeminin
ardından yaygınlık kazandı. Maaşı yetmeyen, kadrolu iş bulamayan ya da özgür çalışmayı sevenler için seçenek sunan freelance; yazılım, grafik tasarım, çeviri, editörlük, dijital pazarlama, video ve ses prodüksiyonu gibi birçok alanda tercih ediliyor. Freelance çalışanlara göre ise her şey dışarıdan göründüğü gibi “güllük gülistanlık” değil.

Sigortasız çalışmanın getirdiği “kayıt dışılık” ücretsiz sağlık alma hizmetini engellerken, düzenli gelir olmaması nedeniyle seyahat
özgürlükleri bile sınırlanıyor. Dünya Bankası’nın verilerine göre yaklaşık 1,5 milyardan fazla insan; TÜİK verilerine göre de Türkiye’de  1 milyonu aşkın kişi freelance olarak çalışıyor. Freelance denince ilk akla gelen ülke ise Amerika Birleşik Devletleri (ABD). Uluslararası freelance iş platformu Upwork’te yer alan bilgilere göre; 2023 yılında 64 milyon Amerikalının serbest çalıştığı
ve bunun tüm zamanların en yüksek rakamı olduğu kaydedildi. Ayrıca bunun ABD’deki toplam işgücünün yüzde 38’ini temsil ettiği belirtildi.

Peki freelance çalışma konfor mu, dezavantaj mı? 9. Köy, freelancerlığın artılarını ve eksilerini bu çalışma biçimini tercih edenlere sordu.

“Sadece freelance çalıştığımda parasızım demek”

Grafik tasarımcı Serin Mavra, 5 yıldır freelance olarak çalışıyor. Mavra, bu rakamların dolu dolu bir çalışma yaşamını ifade etmediğini, “Yarısı proje arama, yarısı projeyi gerçekleştirme süreci. Devamlı bir işe göre sürekli proje arama veya müşterilerle iletişime geçme süreci, psikolojik olarak zor” sözleriyle aktardı.

Konfor alanında çalışma ve saatlerini ayarlama özgürlüğünün freelance çalışmanın artısı olduğunu kaydeden Mavra, “Sadece freelance çalıştığım bir dönem parasızım demektir. O yüzden aynı zamanda hizmet sektöründe çalıştığım veya kendi tasarımlarımı pazarlarda sattığım zamanlar çok” diye konuştu.

Sözleşmesiz iş almadığını, Zoom veya yüz yüze görüşme yapmadan kimseyle çalışmadığını dile getiren Serin Mavra, freelance çalışmanın belge açısından sorunlar yarattığını ve son olarak seyahat hakkını dahi kısıtladığını belirtti. Bu durumu, “En son vize başvurusu yaptığımda freelance çalıştığımı yeterli belge ile kanıtlayamadım.Çalışmadığım şeklinde gösterildi. Bu yüzden vizeden ret geldi” sözleriyle anlattı.

Alper Mutlu Toksöz

“Düzenli geliriniz olmadığı için kredi çekemezsiniz”

20 yıla yakındır freelance çalışan yazılımcı Alper Mutlu Toksöz, zorlandığı zamanlarda tam zamanlı işler aldığını söyledi. “Kendimi
toparladığımda tekrar freelance’e geçiyorum” diyen Toksöz, Türkiye’de freelance çalışanlara iş vermenin riskli olduğu görüşünde. “Freelance’te özgürsünüz, ancak her dakikanız paradır” diyen Toksöz, yaşadıkları zorluğu ise şöyle anlattı:

“Tam zamanlı bir işte hasta olduğunuzda maaşınız işlemeye devam eder. Freelancer olduğunuzda her şey durur. Kredi çekemezsiniz mesela. Çünkü taksitleri ödeyecek düzenli bir geliriniz yoktur.”

Toksöz’ün anlatımına göre, freelance çalışma, yurt dışı merkezli bir şirketle, devamlılığı olan danışmanlık hizmeti veriyorsanız avantajlı. Böylece mesai, amir baskısı gibi olumsuzluklara maruz kalınmıyor. Çoğunlukla işverenin freelancerlarla sözleşme yapmaya yanaşmaması ise önemli bir sorun:

“Sözleşme yapsanız bile ayranınız dökülmesin diye müşterinin sözleşme dışı taleplerine katlanmak zorundasınız. İş, sözleşme ile devam etse bile sözleşme genelde sizi değil müşteriyi korur.”

Toksöz, diğer yaşadıkları sorunları ise, işverenin ödemeleri geciktirmesi nedeniyle, başta kredi kartı olmak üzere, borçlarını ödeyememeleri veya gecikme faizi ödemek zorunda kalmak olarak sıraladı.

“En önemli sorun sigortasızlık”

Freelance çalışan editör Hatice Yılmaz ise yaklaşık 5 yıldır bu çalışma şeklini sürdürdüğünü ifade etti. İki yıl öncesine kadar bir yayınevinde editör olarak çalıştığını belirten Yılmaz, patron baskısına dayanamadığı için tam zamanlı çalışmak yerine freelance çalışma düzenine geçtiğini söyledi. Yılmaz, en önemli sorunun sigortasızlık olduğunu söyledi:

“Anne ve babamın sağlık sigortası olmadığı için benim sigortamdan yararlanıyorlardı. Şimdi ‘Hasta olurlarsa ne yaparım’ düşüncesi beni yoruyor. Ancak dışarıdan sigorta ödemesi yapmam da çok maliyetli.”

Yılmaz, 7 yıldır aktif çalıştığı için belli bir çevresi olduğunu ve bunun da iş bulma kolaylığı sağladığını kaydetti. Ayrıca, “Ailemle yaşamasam, kira ve fatura ödesem freelance benim için bir çılgınlıktı” dedi.

Editörlükte sayfa başına ücret aldığını ve kazancının bazen asgari ücreti dahi bulmadığını söyleyen Yılmaz, yaşadığı zorluğu “Çalıştığım yayınevlerinden birinden 5 ay boyunca paramı alamadım. Daha önce duyduğum bir yer diye güvenmiştim, sözleşmem de yoktu” diye anlattı. Yılmaz, firma ismini sosyal medyada ifşa edeceğini söyleyerek parasını alabildiğini belirtti.

Haklarını koruyan yasal düzenleme yok

Türkiye’de freelancerların haklarını, doğrudan koruyan yasal bir düzenleme bulunmuyor. İş hukuku kapsamında ya da borçlar kanunu hükümlerince değerlendirilebilen freelancerların hukuksal hakları, genel olarak Yargıtay kararlarına göre şekillenmeye başlasa da bu konuda net bir kanun maddesi yer almıyor. Bağlılık unsurunun olmaması ve istedikleri işi seçme özgürlükleri, kanuni sınırların belirlenmesini zorlaştırıyor.