Engelli çocuklar için Türkiye’deki ilk erişilebilir oyun: Ençokk

8

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Haber: Ebru Apalak – Ankara

“Engelli Çocukların Karar Alma Süreçlerine Etkin Katılımı Projesi” kapsamında engelli çocuklara yönelik Türkiye’nin ilk erişilebilir çocuk oyunu hazırlandı. Kutu oyunu ve mobil oyun olarak engelli çocuklarla buluşan oyunun adı; Ençokk. Türkiye Spina Bifida Derneği’nin koordinatörlüğünde, Disleksi Öğrenme Güçlüğü Derneği’nin ortaklığında ve Hacettepe Üniversitesi Çocuk Hakları Uygulama ve Araştırma Merkezi’nin katılımıyla yürütülen proje kapsamında hazırlanan Ençokk’a çocuklar doğrudan katkıda bulundu. Avrupa Birliği’nin maddi desteğiyle hazırlanan oyunla, engelli çocukların farkındalıklarını artırmak ve çocukların kendi haklarını öğrenmeleri amaçlanıyor. 11-18 yaş arasındaki çocuklara uygun olarak tasarlanan oyunu, engelli olmayan çocuklarla yetişkinler de oynayabiliyor. 

Emine Nurdan Anlı

Türkiye Spina Bifida Derneği İkinci Başkanı Avukat Emine Nurdan Anlı, çocukların iyi vakit geçirmesini sağlama kaygılarının ve bugüne dek çocuklara “Siz ne yapmak istersiniz?” diye sorulmadığı gerçeğinin bu yeni oyun fikrini doğurduğunu söyledi. Anlı, oyunla ilgili yola çıkmalarında Engelli Hakları Sözleşmesi’nin etkili olduğunu kaydederek, “Çocukların da katılımıyla engelli haklarının öğrenilmesini kolaylaştıracak bir yöntem olarak aklımıza geldi oyun. Çünkü Engelli Hakları Sözleşmesi’nden yola çıktık” diyor. 

Çocuklarla hazırladıkları Ençokk için, Derneğin Ankara Şube temsilcisi, psikolog Selma Çalık da projenin teknik koordinatörlüğünü yaptı. Engelli çocukların yanı sıra herhangi bir engeli bulunmayan çocuklar da oyun geliştirme sürecine katıldı. 

Disleksi, Down sendromu, Spina Bifida gibi farklı engel gruplarından çocukların katılımı ve katkısıyla hazırlanan oyun için uzmanlarla Engelli Hakları Sözleşmesi’nin çocuk dostu versiyonu geliştirildi. 

Nurdan Anlı, bu süreci anlatırken,  “Sözleşme’nin üzerinden tek tek, madde madde geçildi, atölye çalışmaları yapıldı ve -Neleri anlıyorlar? Nasıl daha anlaşılır olur?- Soruları yanıtlanarak, kimi sözcükler değiştirilerek çocuklar için bir sadeleştirilmiş metin oluşturuldu.” dedi. 

Projenin birkaç ayaktan oluştuğunu aktaran Avukat Anlı, önce çocukların katılım hakkıyla ilgili sivil toplum kuruluşları (STK) ile eğitimler düzenlediklerini, daha sonra ise çocuklara ve farklı STK’lara Engelli Çocuk Hakları Ağı aracılığıyla çağrı yaptıklarını anlattı. Anlı, yapılan duyuru ve çağrılarla projeye katılmak isteyen çocuklara ulaştıklarını, engel türü ve cinsiyete göre bir denge gözeterek bir grup oluşturduklarını belirtti. Proje bünyesinde bir Çocuk Danışma Grubu’nun yer aldığını bildiren Anlı, “Mademki konu çocuk katılımı; her aşamasını çocuklara danışarak götürelim istedik. Hem böyle bir Danışma Grubu vardı hem de oyun geliştirirken bir grup daha oluştu. Danışma Grubu’ndan çocuklar da katıldı o gruba. Onlara, -nasıl oyunlardan zevk alıyorlar? ne gibi oyunları daha çok seviyorlar?- gibi sorular sorarak yolumuzu çizdik.” diye konuştu.

Oyun geliştirmenin zor ve maliyetli olduğuna değinen Anlı, oyunun satışa sunulmadığını bildirdi. Yaklaşık sekiz ayda geliştirilen Ençokk, şu anda sadece Play Store’da bulunuyor. Oyun, ayrıca encokk.org adresi üzerinden de oynanabiliyor.

Proje ekibi, Türkiye’de engelli haklarıyla ilgili ilk erişilebilir oyun olma özelliğindeki Ençokk’u hem geliştirme aşamasında hem de geliştirdikten sonra birçok mecrada tanıttı. STK’lar ve okullarda düzenlenen akran eğitimi gibi etkinliklerle oyun, katılımcı dernekler, katılımcı çocuklar ile ebeveynleri veya refakatçileriyle buluştu. Anlı, son şeklini aldıktan sonra oyunu çocuklara dağıttıklarını, oyunun yaygınlaşması için çocukların evlerinde kardeşleriyle, arkadaşlarıyla oynamalarını istediklerini söyledi. Anlı, böylece çocuklardan oyunun eksiklikleriyle de ilgili geri bildirim aldıklarını dile getirdi.

Anlı, çocuklardan oyuna ilişkin aldıkları tepkileri “Şöyle olsa daha iyi olurdu dediğiniz şeyleri de bize bildirin dedik. Hem de ‘Zevk aldınız mı?’, ‘Arkadaşlarınızın, kardeşlerinizin ne gibi geri dönüşleri oldu?’ diye sorduk…Çok eğlendiklerini söylediler.” diyerek ifade ediyor. 

Anlı, projenin Ankara’da düzenlenen kapanış toplantısına kamu kurumları, üniversiteler ve STK’lar’dan 90’ın üzerinde kurum ve kuruluşun katıldığını kaydederek, Çocukların bu toplantıya katılarak oyunu hep birlikte tanıttıklarını ve dağıttıklarını, sadeleştirilen Sözleşme metninin de toplantıda sunulduğunu aktardı.  Oyunun hem bu toplantıyla hem de Sivil Sesler Festivali’ne sağlanan katılımla yaygınlaştığını, oyunla ilgili yeni iş birliklerinin de doğmaya başladığını belirtti.

Dernek, geçtiğimiz 4 Mart’ta “Özel Gereksinimli Çocuklarda Deprem” konusunu el aldığı Çocuk Meclisi’nde Ençokk’un mobil versiyonunu on çocuğa oynattı. 

Çocuklar ve aileleri

Proje ortağı Disleksi Öğrenme Güçlüğü Derneği’nden Ekrem Çalgın, proje ekibinin çocukların kendi haklarını kendilerinin belirlemesi ve bu hakların kalıcı hâle gelmesi gerektiği konusunda fikir alışverişinde bulunduklarını, çocukların etkin rol alması için hakları oyunlaştırma fikrinin ortaya çıktığını kaydetti. Çalgın, çocuklar için haklarını en güzel öğrenme şeklinin oyunlaştırmak olduğunu söyledi.

Çalgın, Ençokk’un hazırlık aşamasında COVID-19 pandemisi sürdüğü için, çocukların oyunu önce çevrim içi oynadıklarını, kendilerinin çocukları sonradan bir araya getirerek oyunu yüz yüze oynamalarını sağladıklarını aktardı. Ençokk’u oynayan çocuklarla ilgili gözlemlerini ise Çalgın, şöyle aktardı: 

“Farklı engel grubunda olan çocukların bir arada rahatlıkla oyunu oynayabildiklerini gözlemledik. Kapsayıcı eğitim kapsamında bu çocukların birlikte çok güzel etkileşim içine girdiklerini gördük, bu oyun sayesinde birçok yeni arkadaşlık edindiler ve oyunu oynarken hem çok eğlendiler hem de hakları konusunda bilgi sahibi oldular. Ençokk oyununu oynarken ne gibi haklarının olduğunu öğrendiklerini fark ettik ve çocuklar bu haklarını kullanmak için neler yapmaları gerektiğini bizlere sordular. Çocuklar oyunlarını oynarken biz de ailelere bu konu hakkında bilgiler verdik hem çocuklar hem aileler farkında olmadıkları birçok haklarını öğrenmiş oldular”

Çocuklarla yaptık

Aslıhan Aykara

Hacettepe Üniversitesi Çocuk Hakları Uygulama ve Araştırma Merkezi de Proje’nin paydaşlarından. Oyuna bilimsel katkı sunan Merkez’in Müdür Yardımcısı Doç. Dr. Aslıhan Aykara, oyunu çocuklarla iletişim kurarak hazırladıklarının altını çizdi. Dr. Aykara, bu durumu “Biz çocuklar için oturup da oyun yapmadık. Aklımıza bir şey geldi; çocuklarla toplantı yaptık, ‘Nasıl yapalım?’ diye sorduk. Geri bildirim verdiler…Sürekli çocuklarla toplantılar yaptık biz. Bu projenin ismi boşu boşuna ‘Çocuk Katılımı’ değil. Gerçekten çocuk katılımın gerçekleştirildiği bir proje oldu” sözleriyle dile getirdi.

Aykara, çocukların oyunun hazırlık sürecinde oyunun içeriği ve teknik özellikleriyle ilgili önemli katkılarının olduğunu belirterek, “Çok ufuk açıcı, çok gelişme sağlayıcı bizim açımızdan. Çok farkındalık arttırıcı bir çalışmaydı” dedi. Oyunun geliştirilme aşamasında kendisinin danışmanlık hizmeti verdiğini söyleyen Aykara, Ençokk’a sunduğu katkıyı şöyle ifade etti:

“Oyun şöyle tasarlanır, böyle tasarlanırdan ziyade ‘Özellikle şunlara dikkat etmeliyiz ki; çocukları incitmeyelim’, ‘Özellikle şu şu konularda hassas olmalıyız ki çocuklar için işe yarasın’ gibi konularda geri bildirimler veriyordum…Çünkü biliyorsunuz ki, çocukların iletişim dili; oyun…Yani sadece bu projenin bir çıktısının olması değil aynı zamanda bu proje bittikten sonra da zaman zaman bir araya gelip etkileşim kurdukları, sosyalleştikleri, iletişim kurdukları bir araç olsun istedik oyunun”

Uluslararası çapta da yol gösterici

Engelli çocuk olmanın toplumdaki dezavantajına dikkati çeken  Aykara, bir oyunun erişilebilir olmasının çocuk hakları ve engelli çocuk hakları bakımından önemini vurguladı. Aykara, çocukların iletişim dilinin oyun olduğunu belirterek, oyun geliştirmenin bu nedenle Proje ekibi için “vazgeçilmez” olduğunu söyledi. 

Akademisyen Aykara, dünyada engelli çocuklar için tasarlanan bu tür erişilebilir oyunların yaygın olmadığını, bu durumun pek  “iç açıcı”  olmadığını aktardı. Çocuklarla geliştirdikleri Ençokk’u bu açıdan sadece “ulusal çapta değil uluslararası çapta da yol gösterici ve ışık tutucu bir çalışma” olarak değerlendirdi. Aykara, “Çocukların oyun dilini fark ettirmek ve oyunla iletişim kurduklarını hatırlatmak açısından da bir öncü olduğunu düşünüyoruz biz bu projenin ve umarız biraz daha yol açar bu gelişmelere” dedi.

Erişilebilir olmazsa

Ençokk’u hazırlık ve tasarım aşamalarında görev alan, Türkiye Spina Bifida Derneği’nin Çocuk Meclisi’nde bulunan çocuk ve gençler, oyunla ilgili deneyimlerini 9. Köy’e değerlendirdi.

Konya’da yaşayan, on yedi yaşındaki lise öğrencisi İrem Nur Yaman, Ençokk’un tasarımcılarından biri. Yaman, doğuştan Spina Bifida hastası. Oyunun son şekli için “Oyun beklentimden daha güzel oldu” diyor. Oyunda en çok haklarına değinilmesini sevdiğini söyleyen Yaman, Ençokk’u arkadaşlarının beğendiğini ve oyunun daha fazla yaygınlaşmasını istediklerini kaydetti. Oyunu engelli olmayan arkadaşlarıyla da oynayan Yaman, onların da Ençokk’la ilgili olumlu tepkiler verdiğini bildirdi. Oyunu engelli arkadaşlarıyla bir arada oynamanın, güzel bir deneyim olduğunu ve kendisini çok iyi hissettirdiğini dile getiren Yaman, “Birebir onlarla aynı duyguları paylaşarak oynadık” diyor.

Tamara Genel

On üç yaşına giren Tamara Genel, İrem Nur Yaman gibi, oyunun tasarımcıları arasında. İzmir’de yaşayan, ortaokul öğrencisi Genel, bedensel engelli. Ençokk’u farklı şehirlerdeki etkinliklerde oynayan Genel, oyunun kendi haklarını ve arkadaşlarının engel türlerini tanımasını sağladığını belirtti. Genel, Ençokk’un erişilebilir bir oyun olmasının önemine dikkat çekerek, “Erişilebilir olmazsa ben oynayamam ve oynayamayıp sıkılacağım diye üzülürüm. Diğer arkadaşlar için de o geçerli. Diğer arkadaşlar için de erişilebilir. Mesela görme engelli arkadaşlarım için Braille alfabesi vardı. Mesela ‘başka’ yazıyordu. O görme yetisi olan arkadaşlar içindi ama altında da Braille alfabesi ile ‘başka’ yazıyordu. Yani mesela benim Ada diye bir arkadaşım var. Onun için de erişilebilir oldu ve çok kolay bir şekilde bize katılabildi ve çok güzel oynadık.” ifadelerini kullandı.

Her aşamasında bize danışıldı

İzmir’de yaşayan, on dokuz yaşındaki lise mezunu Semih Eliaçık, oyunun hazırlıklarında sürekli fikir alışverişi yaptıklarını söyledi. Oyunun Çocuk Danışma Kurulu’nda yer alan Eliaçık, Her aşamasında bize danışıldı, fikirlerimiz alındı, önemsendi diyebilirim.” dedi. Ortopedik Spina Bifidalı Eliaçık, oyunun hazırlık sürecinde görme engelli arkadaşları için Braille Alfabesi’nin yapılmasını önerdiğini aktardı. Eliaçık, Ençokk deneyiminin “eğlenceli” olduğunu belirterek, “Oyun çok eğlenceli. Sürekli oynamak istiyorum. Sürekli eğlenceli vakit geçiriyorum. Engelli haklarını daha çok pekiştiriyorum” diye özetledi. Eliaçık, oyundan bilmediği haklarını (adalete erişim gibi) ve bunlara dair ne yapması gerektiğini öğrendiğini kaydetti. Üniversite sınavına hazırlanan Eliaçık, oyunu oynadığı engelli arkadaşlarının da Ençokk’u “eğlenceli” ve “eğitici öğretici” bulduklarını aktardı.