Depremzede işçiler OHAL şartlarında hakkını nasıl alacak?

1

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Haber: Ozan Gençoğlu / Kapak Fotoğrafı: Pixabay

Olağanüstü hal kapsamında çalışma ve sosyal güvenlik alanına ilişkin düzenlemeler kısa çalışma ödeneği, nakit desteği ve iş güvencesi öngörse de birçok depremzede işçinin yararlanması çok zor.

Cumhurbaşkanlığı kararnamesi CMK 125 işçi ve işverenlere bazı olanaklar tanıdı ama pandemide kısa çalışma ödeneği alanlar ve deprem bölgesi dışında çalışan depremzedelere destek yok, onların durumu net değil. Peki depremde iş yeri faaliyetleri duran işçinin hakları ne? Depreme görev başında yakalanan ve çalışamayacak düzeyde yaralananlar ne yapmalı? Yakınını çalışırken kaybedenlerin hakları neler?

9. Köy Haber Merkezi, bu süreçte depremden doğrudan ya da dolaylı olarak etkilenen işçi ve yakınlarının ne tür haklara sahip oldukları derledi.

Kısa çalışma ödeneği ve nakdi destek

CMK 125 ile OHAL boyunca, depremden etkilenen bölgelerde işyerlerinin yıkık, acil yıkılacak, ağır ve orta hasarlı olduğunu belgeleyen işverenler Türkiye İş Kurumuna başvurarak hasar raporlarının tespitinin tamamlanmasını beklemeden İşsizlik Sigortası Kanunu 2. maddesi kapsamında işçilerine kısa çalışma ödeneği sağlayabilecek.

Kısmi çalışma ödeneğinden faydalanamayan; 6 Şubat 2023 tarihi ve sonrasında 4447 sayılı Kanunun 51. Maddesinin birinci fıkrasının (e) bendi kapsamında depremlerin etkisiyle işyeri kapanan ve bu sebeple iş sözleşmesi feshedilen ve aynı kanun kapsamında yeni bir işsizlik ödeneği alamayan, yaşlılık aylığı almayan işçiler ‘’OHAL süresini geçmemek üzere’’ İşsizlik Sigortası Fonundan günlük 133,44 TL nakdi ücret desteği alabilecek. Yine bu madde kapsamında nakdi ücret desteği alan işçiler 31/05/2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu 60. Madde birinci fıkra (g) bendi kapsamında genel sağlık sigortalısı sayılacak ve primleri İşsizlik Sigortası Fonu üzerinden karşılanacak.

Bu düzenlemeyle kısmi çalışma ödeneği alacak işçiler aylık en az (brüt kazancın yüzde 60’ı) 6 bin TL alabilecekken nakdi ücret desteğinden faydalanacak işçiler bir ayda yaklaşık 3 bin 972 TL alabilecek.

İşçinin Kısmi Çalışma Ödeneğinden (KÇÖ) faydalanabilmesi için KÇÖ başlangıç tarihinden önceki 120 gün çalışmış ve son üç yıl içinde 600 gün prim ödeme koşulunu yerine getirmiş olması şart. Covid-19 pandemisinde veya son üç yıl içinde farklı nedenlerden dolayı KÇÖ’den faydalanan işçilerin bu 600 günlük primi ödeme şartını yerine getirmeleri, getirmiş olmaları ve dolayısıyla KÇÖ’den faydalanabilmeleri oldukça zor.

İstihdamın korunması 

OHAL ilan edilen illerde olağanüstü hal boyunca her türlü iş veya hizmet sözleşmesi 22/05/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanununun 25. maddesin birinci fıkra (II) numaralı bendinde ve diğer kanunların ilgili hükümlerinde yer alan ‘’ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzeri sebepler, belirli süreli iş veya hizmet sözleşmelerinden sürenin sona ermesi, işyerinin herhangi bir sebeple kapanması ve faaliyetinin sona ermesi, ilgili mevzuatına göre yapılan her türlü hizmet alımları ile yapım işlerinde işin sona ermesi halleri’’ dışında feshedilemeyecek. Bu hükümlere aykırı olarak iş sözleşmesini fesheden işveren veya vekiline her işçi için fiil tarihindeki 4857 sayılı Kanunun 39. maddesince belirlenen aylık brüt asgari ücret tutarında yani 10 bin 8 TL idari para cezası uygulanacak.

İşçinin istifa ve tazminat hakkı

Deprem bölgeleri dışında çalışan ve depremde ailesini, evini kaybeden işçilerin durumu CBK 125 içerisinde yer almıyor. İş Kanunu 25. madde 2. fıkra (g) bendine göre, işçi işverenden izin almadan ve haklı bir nedene dayanmaksızın iki iş günü üst üste devamsızlık yaparsa işverene haklı fesih imkanı doğuyor.

Deprem bölgesi dışında çalışan işçinin deprem sebebiyle yakınlarını kaybetmiş olması, yakınlarının enkaz altında veya kayıp olması, evinin deprem bölgesinde olması, yıkılması gibi durumlarda işe devam edemiyor olması kanunda belirtilmese de ‘’haklı mazeret’’ içerisinde yer aldığı için işveren tarafından devamsızlık olarak sayılamıyor. Ancak orada bitmiyor çünkü, işverenin işçiyi işten çıkarması durumunda işçi tazminat hakkına ancak dava açarak kavuşabiliyor.

İşçi deprem sonucu çalıştığı işyerinin bir haftadan fazla süre ile durması halinde iş akdini bildirimsiz olarak feshedebiliyor. 1 yıldan uzun süredir çalışıyorsa kıdem tazminatını ve varsa yıllık iznini ücret olarak alabiliyor. Ayrıca işçi, işin yürümediği bu 1 hafta süre için de her güne yarım ücret olarak ödeme alabilecek.

Ölen ya da yaralanan depremzede işçiler ve ailelerinin hakları

4857 sayılı İş Kanunu 120. maddeye göre yürürlüğü devam eden 1475 Sayılı İş Kanunu’nun 14. maddesi uyarınca çalıştığı işyerinde 1 yılını dolduran  ve deprem sonucu hayatını kaybeden işçilerin yasal mirasçıları, noter ve sulh hukuk mahkemesinden alacakları veraset ilamı ile işverenden kıdem tazminatı isteme hakkına sahip. Ayrıca Türk Borçlar Kanunu 440. madde gereği işçinin ölümü nedeniyle işveren, işçinin sağ kalan eşine ve ergin olmayan çocuklara, bunlar yoksa bakmakla yükümlü olduğu kişilere ölüm gününden başlayarak bir aylık, hizmet ilişkisi 5 yıldan uzun bir süre ise de iki aylık ücreti tutarında ölüm tazminatı ödemekle yükümlü. Bir aylık tazminat alınabilmesi için işçinin sadece 1 gün çalışmış olması yeterli.

Türkiye Barolar Birliği hazırladığı Depremzedeler için Hukuk Rehberi içerisinde ‘’işçinin işyerinde bulunduğu her durumda ve ayrıca işyeri sınırları dışında olması halinde de işin yürütümüyle ilgili olduğu herhangi bir durumda deprem nedeniyle ölmesi veya vücut bütünlüğünde ruhen ya da bedenen engelli bir hale gelmesinin Kanun’da (5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu 13. madde ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu 3/g maddesi) yer alan tanım uyarınca iş kazası olarak kabul edilmesi gerektiğini’’ söylüyor. Yani depreme görev başında yakalanan ve vücut bütünlüğünü kaybeden işçi SGK’dan sürekli iş göremezlik ödeneği almaya hak kazanıyor. Görev başında, görev yerinde vefat durumunda belirli şartlar sağlanıyorsa işçinin eşine, 25 yaşından küçük çalışmayan çocuklarına, anne ve babalarına ölüm aylığı bağlayabilme hakkı tanınıyor. Ayrıca depremde yaralanma ve vefat halinde işveren kusurlu ise işçi veya yakınları maddi ve manevi tazminat talep edebiliyor.