Bir tarihi yapı düşünün tasarımı ve amacıyla dünyadaki benzer dört örneğinden ilki olsun. Öyle ki bu yapı, İstanbul’un fethinden önce inşa edilmiş olsun. Osmanlı’nın ilk başkenti olan Bursa’nın batısında ve doğusunda konuşlanan manevi iki yakası arasında, Uludağ’ın karlı zirvesinden akıp gelen tertemiz ve berrak suların aktığı Gökdere üzerinde bir köprü… Tarihin önemli ticaret rotası olan İpek Yolu güzergahında dünyanın ilk arastalı (çarşılı) köprüsü… Sözünü ettiğimiz bu köprü tüm yangın, deprem ve savaşlara meydan okuyarak aralıksız 6 asrı aşkındır hizmet veren Tarihi Irgandı Çarşılı Köprüsü. Nam-ı diğer Irgandı Sanat Çarşısı.
Bursa’nın Osmangazi ilçesinde yer alan Tarihi Irgandı Köprüsü, yeşil Bursa’nın mütevazi olduğu kadar inci değerinde bir yapısı. Kent merkezinde yer alan ve her yıl yerli yabancı turistlerin uğrak noktası olan Irgandı Köprüsü, Uludağ’dan gelen Gökdere suları ve doğal bitki örtüsü arasında tarihin iki ucunu birleştiren mütevazi bir gerdanlık gibi gezginlerin cazibe merkezi olmayı sürdürüyor. 15. yüzyılda inşa edilen yapı, günlük ihtiyaçlara yanıt veren dükkanları ve ipek kozası satıcılarının merkezlerinden biri olarak varlığını sürdürmüşken günümüzde Irgandı Sanat Çarşısı olarak hizmet veriyor.
DÜNYANIN İLK ÇARŞILI KÖPRÜSÜ
Ticaret, tarih ve kültür güzergahı olan İpekyolu’nun en önemli geçiş noktalarından birisi olan Tarihi Irgandı Çarşılı Köprüsü, dünyanın ilk çarşılı köprüsü olma özelliğini taşıyor. Dünyadaki diğer üç arastalı (çarşılı) köprü, bugün dünya turizm merkezlerinden biri olan ve gezginlerin seyahat rotasında yer alan İtalya’nın Floransa ve Venedik şehirlerindeki Ponte Vecchio ve Ponte Rialto köprüleri ile Bulgaristan’daki Osma Köprüsü olarak biliniyor.
SANAT KÖPRÜSÜ OLARAK ANILIYOR
Dünyadaki örnekleri arasında ilk olan ve bu bakımdan dünya gezginleri tarafından büyük ilgi gören Irgandı Köprüsü, günümüzde varlığını ‘sanat köprüsü’ unvanı ile sürdürüyor. Bu bakımdan daha da dikkat çekici olan tarihi yapının üzerindeki toplam 17 hanede kafeler, sanat atölyeleri ve sanat galerisi bulunuyor. Bunlar arasında hat, ebru, tezhip, minyatür, ahşap oymacılığı, nakkaşlık, ney üfleme, çinicilik, Anadolu giysileri atölyeleri yer alırken bir de resim sanat galerisi sanat tutkunlarına ve gezginlere ev sahipliği yapıyor.
TARİHİ İSTANBUL’UN FETHİNDEN ÖNCEYE DAYANIYOR
15. yüzyıl ortasında Bursa’nın en önemli tüccarlarından biri olan ve Azerbaycan’dan aldığı ipeği İtalyan tüccarlara satarak önemli bir birikim sağlayan Irgandılı Ali’nin oğlu tüccar Hoca Muslihuddin tarafından dönemin mimarlarından Timurtaş’a 1442 yılında yaptırılan köprü, 6 asrı aşkındır aralıksız olarak kullanılıyor.
Tarihi kaynaklarda üzerinde 31 dükkan,1 mescit ve 2 depo (ahır) bulunduğu belirtilen tarihi köprü, arastalı (çarşılı) köprü olma özelliğini her asır sürdürmüş. Osmanlı’nın tek arastalı köprüsü olma özelliği de taşıyan Irgandı Çarşılı Köprü, üzerinde bulunan karşılıklı ve sıralı dükkanları, ahır ve depo olarak kullanılan iç mekanları nedeniyle benzer köprü örnekleri arasında özgünlüğü ile öne çıkıyor.
ZAMAN İÇİNDE RESTORASYONLAR GÖRDÜ
Köprü 1855 depreminde büyük zarar gördüğü için dükkanlarının büyük bölümü yıkılsa da bugün toplam 17 dükkan ile yüzyıllara meydan okuyarak yaşamını sürdürüyor. Zaman içinde dükkanların konumuna göre ahşap balkon tenteler eklenen yapı ayrıca, 1922 yılında Yunanlıların şehri terk etmesi sırasında bombalanarak bir defa daha tahrip edilmiş. Tarihi Irgandı Çarşılı Köprü, 2003 yılında aslına uygun olarak restore edildikten sonra bugünkü görünümüne sahip olarak kent merkezinde adeta mütevazı bir gerdanlık gibi ziyaretçilerini büyülüyor.
‘DÜNYAYA AÇILAN BİR KAPI’
Irgandı köprüsü üzerindeki kafe işletmeciliği yapan Recep Yıldız, Uludağ’dan gelen suların aktığı dere ve yeşil manzaralı kafesinde yerli ve yabancı turistleri ağırladığını, Bursalıların da Irgandı Köprüsü üzerinde içeceklerini yudumlamaktan büyük keyif aldığını söylüyor.
Yıldız, 1442 yılından bu yana varlığını sürdüren bir yapıda bulunmanın son derece etkileyici olduğunu belirterek, “Irgandı ismi İran’da bir yer adı aslında. Kurucusu olan ipek tüccarı Hoca Muslihuddin, Irgandılı olduğu için buraya bu ismi vermeyi uygun görmüş. 11 yıldır burada işletmecilik yapıyorum. Bu yapının Bursa’nın dünyaya açılan bir kapısı olduğunu düşünüyorum. Bir Bursalı olarak burada hizmet veriyor olmaktan son derece mutluyum” diyor.
‘İKİ MANEVİ KUTUP ARASINDA BİR KÖPRÜ’
Geleneksel Türk sanatları denince akla ilk gelen hat sanatı, Irgandı Köprüsü’nde Hattat Demir Ali Kurtulmuş tarafından hem icra ediliyor hem de atölye dersleriyle her kesimden öğrenciye ulaşıyor. Kadim sanatlardan biri olan hat sanatının 6 asrı aşkın geçmişe sahip bir yapıda yaşatılıyor olmasının çok anlamlı olduğuna dikkati çeken hattat Kurtulmuş, şunları söylüyor:
“Irgandı Köprüsü, dünyadaki benzer örneklerinden farklı. Köprünün Batı kısmında Ulucami, Somoncu Baba, Osmangazi ve Orhangazi Türbeleri bulunurken diğer tarafında Yeşil Türbe, Yeşil Cami, Emir Sultan Hazretleri Türbesi ve Camisi, Yıldırım Beyazıd Camisi bulunuyor. Böyle daha sayılabilecek pek çok tarihi nokta var. Yani Irgandı Köprüsü, tarihinin yanı sıra iki manevi kutup arasında da bir köprü aynı zamanda. Dolayısıyla burada sanat icra ediyor olmak son derece ilham verici.”
‘IRGANDI KÖPRÜSÜ SANATIMA DEĞER KATIYOR’
Irgandı Köprüsü’ndeki atölyesinde 18 yıldır Anadolu başlıkları tasarlayan sanatçı Hatice Hanedar Yüksel, en son 2019 yılında hazırladığı koleksiyonuyla köprü üzerinde bir defile düzenleyerek tarihi yapıya bambaşka bir ruh daha kazandırmayı başaranlardan biri. Hanedar, belirli aralıklarla hazırladığı tasarımlarından oluşan koleksiyonlarını düzenlenen defilelerde Irgandı Köprüsü üzerinde sanatseverlerle buluşturduğunu belirterek, şöyle diyor:
“1900’lü yıllarda Anadolu yörelerindeki kadın kıyafetleri ve gelin başlıklarından oluşan tasarımlarım, 7-8 yıl boyunca Anadolu’daki araştırmalarım sonucunda elde ettiğim bilgilerden meydana geliyor. Bu tasarımlarımı ilham aldığım Irgandı Köprüsü’nde hayata geçirdim. Burada hazırlanan Anadolu kadın kıyafetleri ve başlıkları ABD, İngiltere, Almanya ve Fransa gibi ülkelerde sergilendi, defilelerde yer aldı. Aynı şekilde Ankara ve İstanbul’da da meraklılarıyla buluştu. Tüm bunlarda, dünyanın ilk arastalı (çarşılı) köprüsü olan Irgandı üzerinde sanat, üretim ve tasarımla uğraşıyor olmanın çok büyük bir payı var. Yaptığım sanatın doğrudan kültürle ilişkili olması nedeniyle Irgandı Köprüsü’nde olmak tasarımlarıma değer katıyor. Buranın adeta Bursa’nın incisi olduğunu söyleyebilirim. Benim için burada olmak bir ayrıcalık. Irgandı Köprüsü’ne layık olmak için büyük çaba sarf ediyorum.”
‘IRGANDI’YI CANLANDIRACAK PROJELERİMİZ VAR’
Tarihi Irgandı Çarşılı Köprü Yönetim Kurulu Başkanı ve ebru sanatkarı Mutlu Çatalkaya, günümüzde köprünün bir sanat çarşısı olarak hizmet vermekte ve yaşatılmakta olduğunu vurgulayarak, Bursa’nın kültür sanat yaşamı kadar turizm ve ekonomisine de katkı sağlayan Irgandı Köprüsü’nün önemine dikkati çekiyor ve tarihi yapının yaşatılması için planlanan projelerden şöyle söz ediyor:
“2003 yılında gerçekleştirilen restorasyon çalışmasından sonra köprümüz son yıllarda oldukça hareketli ve yerli yabancı turistlerin ilgi odağı konumunda. Diğer taraftan gelen ziyaretçiler atölyelerle ilgili yeteri kadar bilgiye sahip değiller. Irgandı Köprüsü’nü etkileyici dış yapısı ve görkemli konumunu internet üzerinden keşfedenler ancak buraya geldiklerinde atölyelerimizin içi ve içeriği, sanat erbapları hakkında bilgi sahibi olabiliyorlar. Yönetim olarak bu konuda çalışmalar yapıp sanat atölyelerimiz hakkında da yeterli bilgiyi köprümüzü gezmek isteyen ziyaretçiler için önceden sunmak hedefindeyiz. Bunun için elbette sosyal medyadan yaralanacağız. Canlı yayınlar yaparak atölyelerimizi ve buradaki sanatları tanıtacağız. Dolayısıyla Irgandı Köprüsü’nün tüm içeriğiyle tanıtılabilmesi çok önemli, biz de bu doğrultuda çaba sarf ediyoruz. Tarihi Irgandı Çarşılı Köprüsü sanatkarları olarak ilerleyen günlerde sergi ve sanat etkinlikleri yaparak sanatı sokağa, yani köprü üzerine taşıyacağız. Edebiyat, felsefe, sanat ve tarih üzerine ‘Köprü Söyleşileri’ düzenleyerek vatandaşları burada ağırlayacağız. Bu yönde Uludağ Üniversitesi ile görüşmelerimiz oldu, akademisyenlerimiz gelecek ve söyleşilerimize katılacaklar. Ney ve halk müziği dinletileri projelerimiz de ilerleyen günlerde ziyaretçilerimizle buluşacak. Irgandı Köprüsü’nün sahip olduğu huzur, sanat ile bütünleşince benzeri olmayan bir ruhu ortaya çıkarıyor. Gelen yerli ve yabancı turistler bu ruhu yaşamaktan büyük mutluluk duyuyorlar.”
HABER : DİLEK ATLI / BURSA
Veri politikasındaki amaçlarla sınırlı ve mevzuata uygun şekilde çerez konumlandırmaktayız. KVKK uyarıları ve detaylar için veri politikamızı inceleyebilirsiniz.