Bitlis’in “beyaz altını” tükeniyor

Hakan Okay

Türkiye’nin önemli endüstriyel hammadde kaynaklarından biri olan pomza madeninin dünya rezervinin yüzde 15’i Türkiye’de, Türkiye rezervinin yüzde 50’si ise Bitlis’te bulunuyor.

Volkanik faaliyetler sonrasında oluşan boşluklu, silikat esaslı, süngerimsi görünümlü bir kayaç olan pomza madeni; inşaat, tekstil, tarım ve kimya sektörü başta olmak üzere birçok farklı alanda endüstriyel hammadde olarak kullanılıyor. Dünyanın birçok ülkesinde tükenmeye başlayan bu değerli madene “bims taşı” da deniyor.

Çoğunlukla Bitlis’in Tatvan ve Ahlat ilçeleri arasında bulunan değerli madenin işlenmesi için son yıllarda birçok pomza ocağı ve işleme fabrikası açıldı. Yaklaşık 45 bims fabrikasının bulunduğu kentte bu değerli maden sayesinde 10 bin kişiye istihdam sağlanıyor. Bitlis’te yıllık işlenen rezervin büyük bölümü ağırlıklı olarak inşaat sektöründe kullanılan bims üretimi için kullanılırken, daha katma değerli ürün ve sektör kullanımında ise bu oran yok denecek kadar az. Kentte yıllık yaklaşık 3 milyon ton pomza işleniyor. Kent ekonomisi için çok değerli olan bu madenden yılda yaklaşık 4 milyar liralık bir ekonomik gelir elde ediliyor.

“Yüzde 90’ı inşaat sektöründe kullanılıyor”

Özellikle inşaat sektöründe yalıtım malzemesi olarak tercih edilen bu değerli madenin, sürdürülebilirlik açısından kritik bir kaynak olduğuna dikkat çekiliyor. Bilinçsiz kullanım, diğer ülkelerde olduğu gibi Bitlis’te de bu değerli madeni tükenme riski ile karşı karşıya getirdi. Uzmanlar, bu madenin bilinçsizce tüketilmesinin gelecekte ciddi sorunlara yol açabileceği uyarısında bulunuyor.

Bitlis Eren Üniversitesi (BEÜ) Pomza ve Perlit Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Doç. Dr. Nusret Bozkurt, pomzanın yalıtım amaçlı veya bims blok olarak kullanıldığını ifade ederek, Bitlis’te bulunan pomza ve perlitin yüzde 90’ının inşaat sektöründe kullanıldığını belirtti.

Doç. Dr. Nusret Bozkurt

Üniversite bünyesinde kurulan Pomza ve Perlit Uygulama ve Araştırma Merkezi  ile projeler gerçekleştirerek bu değerli madeni katma değeri daha yüksek bir malzemeye dönüştürüp piyasaya sunma hedefinde olduklarını kaydeden Doç. Dr. Bozkurt, pomzanın toz haline getirilip filtre olarak veya diş macunlarının içinde aşındırıcı malzeme olarak kullanıldığında daha fazla gelir elde edilebileceğine dikkat çekti.

Doç. Dr. Bozkurt şöyle konuştu; “Bu malzeme şu anda düşük fiyata satılıyor. Bunlar daha kıymetli ürünlere dönüştürüldüğünde yüksek fiyatlara satılabilir. Bu sayede hem maden bilinçsizce kullanılmamış olacak hem de var olan rezerv korunarak katma değeri daha yüksek ürünler üretilebilecek. Pomza aynı zamanda ziraat ve kozmetikte de kullanılabilen bir maden. Pomzayı kirli suların filtrasyon işleminde, perliti de kötü yağ akıntılarının temizlenmesi ve emdirilmesinde kullanabiliriz. Amerika, İngiltere ve İtalya gibi pomza ve perlitin ön planda olduğu ülkeler, bunu ciddi manada teknolojik ürünlere çevirerek kullanıyor. Biz onlardan satın alıyoruz. Onlar gibi bunu kıymetli malzemeye dönüştürüp satmayı amaçlıyoruz. Bu Bitlis’in kalkınmasında dinamik bir rol oynayacaktır. Çıkarılması, üretim ve transferinden para kazanılır. Bunlar ayrı birer iş kolu doğurur, tesisler kurulur. İlimiz ve ülkemiz için bir ekonomik dinamik ortaya konulur. Pomza ve perlit işlendikten sonra kıymetli malzemelere dönüştürülebiliyor.”

Bilal Adabağ

“Ekonomimize gerçek anlamda bir katkı sunmuyor”

Tatvan Ticaret ve Sanayi Odası (TATSO) Başkanı Bilal Adabağ da pomza madeninin israf edilmeden katma değeri daha yüksek endüstriyel ürünlere dönüştürülmesi çabası içinde olduklarını ifade etti.

Kentte bulunan değerli pomza madeninin istenilen şekilde değerlendirilememesinin maden israfına neden olduğuna dikkat çeken Adabağ, pomzanın bölgenin kaderini değiştirebilecek önemli bir maden olduğunu vurguladı. TATSO Başkanı Adabağ şunları söyledi:

“Beyaz altın olarak tabir ettiğimiz pomza madeninden üretilen günlük ortalama 300 kamyon bimsi (briket) İç Anadolu, Güneydoğu ve Doğu Anadolu Bölgesine, Gürcistan gibi bazı ülkelere göndermekteyiz. Bu da günlük olarak, beş milyonun üzerinde ekonomik gelire tekabül etmektedir. Amacımız hem sektörü kalkındırmak hem de bunu yaparken maden rezervlerimizi korumak, bu değerli madeni en iyi şekilde değerlendirmektir. Bu bağlamda Bitlis Eren Üniversitesi ve Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi ile ortak çalışmalarımız oldu; ortak sempozyum ve çalıştaylar yaptık. Madenin dünya genelinde hangi sektörlerde ve katma değeri yüksek hangi alanlarda kullanıldığına bakıyoruz. Maalesef şu anda bir tır malzemeyi çok cüzi bir paraya satıyoruz. Oysaki bu madeni doğru değerlendirdiğimizde bunun bir tonunu bile bu fiyatın çok çok üstünde satabiliriz. Bu şekilde ekonomimize gerçek anlamda bir katkı sunmuyor. İnşallah üreticilerimizin bu işten kâr ederek memnun kalabileceği yeni ürünler geliştirmeyi hedefliyoruz.”

“27 ton pomza 5-6 bin liraya satılıyor”

Bitlis Bims Üreticileri Kooperatifi Başkanı Baver Gökçe ise kentten her gün her biri 27 tona tekabül eden 150 TIR pomza madeninin il dışına, 250 TIR’ın ise bims yapılmak üzere ildeki fabrikalara gönderildiğini söyledi.

İl dışına gönderilen bir tır madenin 5-6 bin TL’ye satıldığını anlatan Gökçe, sektör olarak ortak amaçlarının bu değerli madenin farklı sektör ve katma değeri daha yüksek ürünlerde kullanılmasının sağlanması olduğunu ifade etti. Gökçe şöyle konuştu:

“Kent genelinde pomza madenini işleyerek bimse dönüştüren 50’ye yakın fabrikamız bulunmaktadır. Sektör hem ciddi istihdam hem de ekonomik gelir sağlamaktadır. Sektör olarak hepimizin ortak paydası bu madenin israf edilmeden kullanılmasıdır. İlimizde bu madeni şu an için sadece hammadde satışı, bims üretimi ve kısmen de şap kumu şeklinde değerlendiriyoruz. Tabii pomza madeni inşaat sektörü dışında tekstil, tarım ve kimya sektörü başta olmak üzere birçok faklı sektörde endüstriyel hammadde olarak kullanılabiliyor. Bizler de ilimizdeki bu madenin bu sektörlerde de değerlendirilmesini istiyoruz. Öncelikle sektör için bir organize sanayi bölgesi ve buraya entegre olarak ar-ge merkezinin kurulması şart. Bu yapılırsa hem israfın önüne geçilmiş olur hem de bu değerli madenden katma değeri yüksek daha farklı ürünler elde edilmiş olur. Hâlihazırda hammadde şeklinde sattığımız pomzadan yıllık bir milyara yakın, bimsten ise 4.5 milyara yakın bir ekonomik gelir sağlanıyor. Nakliye ve diğer kalemler eklendiğinde pomza ve bims yıllık olarak Bitlis ekonomisine ciddi bir ekonomik girdi sağlamış oluyor. OSB ve ar-ge merkezi kurulup faaliyete geçerse belki bu gün 5-6 bin liraya sattığımız bir tır pomza madeninden bu gelirleri elde edebileceğiz. Sektör olarak bunu hedefliyor ve arzuluyoruz.”